حالتی که دراثرافزایش ارتفاع و فعالیت شدید بدنی در شخص بوجود می آید کوه گرفتگی یاارتفاع زدگی یا altitude sikness یا (Mountain sickness) نامیده می شود.

وقتی به ارتفاعات صعود می کنیم و یا با هواپیما به بالا می رویم فشار هوا کم و در حقیقت هوا رقیق تر می شود.گر چه در هرهوائی و در هرارتفاعی میزان درصد اکسیژن ( ۲۱% ) تغییری نمی کند اما تعداد مولکولهای اکسیژن در هوای رقیق کم میشود و در نتیجه بدن برای رفع نیاز خود به اکسیژن به تلاش بیشتری می پردازد.هر کس که به ارتفاعات بالا صعود نماید در معرض ابتلا به این بیماری قرار می گیرد.هیچ روشی وجود ندارد که از قبل بتواند در مورد ابتلا و یا عدم ابتلا به این مشکل اظهار نظر نماید .
مظاهر اولیه بیماری شامل گیجی ، سردرد ، سستی فوق العاده ، خواب آلودگی ، احساس سرما ، تهوع ، استفراغ ، پریدگی رنگ صورت ، تنگی نفس و سیانوز است . در مرحله بعدی بر افروختگی صورت ، تحریک پذیری ، اشکال در تمرکز حواس ، سرگیجه ، طنین گوش ، اختلالات بینایی ( گاه خونریزی شبکیه ) و شنوائی ، بی اشتهائی ، بیخوابی ، شدت تنگی نفس و ضعف عمومی هنگام حرکت ، شدت سردرد ( مربوط به خیز مغز ) طپش قلب ، تنفس شین ستوکس و کاهش وزن عارض می گردد. انجام تنفس عمیق در فواصل معین می تواند علائم را بهبود بخشد.در اکثر افراد این علائم ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت از بین می رود اما در بعضی موارد ممکنست علائم به صورت شدید و مداوم باقی بماند تا آن حد که شخص مجبور شود به منطقه کم ارتفاع مراجعت نماید. مصرف اکسیژن غالبا علائم حاد کوه گرفتگی را مرتفع می کند.در افراد بیخواب و تحریک پذیر استعمال مواد آرام بخش و خواب آور مفید است . 

خیز ریوی حاد ناشی از ارتفاع زیاد:

این عارضه خطر ناک معمولا در ارتفاعات بالاتر از ۳۰۰۰ متر دیده می شود . اولین آثار ریوی ۶ تا ۳۶ ساعت بعد از رسیدن به نقطه مرتفع ظاهر می شود.و شامل سرفه ها متوالی خشک ، تنگی نفس هنگام استراحت و سنگینی و فشار بر قفسه صدری است.پس از این مرحله خس خس سینه ، اورتوپنه و هموپتیزی ممکنست دیده شود.شناخت علائم اولیه ، هر چه زودتر ، شخص را قادر می سازد قبل از خیز شدید و ناتوان کننده ریوی به تنهایی یا کمک دیگران به سطوح پائین تر بر گردد.بر گشت سریع به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر پائین تر ممکنست علائم را بهبود بخشد.درمان شامل استراحت در بستر به شکل تکیه دادن پشت و تجویز اکسیژن ۱۰۰%با ماسک و سرعت ۶ تا۸ لیتر در دقیقه به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه است.بعد از آن برای صرفه جویی در مصرف اکسیژن می توان سرعت کمتری را استفاده کرد.تا زمانیکه بهبود یابد و بتواند به ارتفاع پست تری نقل مکان کند .در بیماران خیز ریوی برای پائین آوردن سریع از وسائلی چون هیلیکوپتر استفاده کرد .کوه نوردانی که به ارتفاعات ۳۰۰۰ متری و بالا تر می روند باید منبع اکسیژن و تجهیزات لازم برای نیاز احتمالی چند روزه خود را همراه داشته باشند.افرادی که گرفتار بیماری های قلبی و ریوی هستند باید از رفتن به ارتفاعات پرهیز کنند.

وفق یافتن (هم‌هوایی): عامل اصلی ابتلابه کوه گرفتگی سرعت صعود است ؛ هر چه قدر سریعتر صعود نمائیم امکان بروز بیماری بیشتر می شود. با صرف وقت بیشتر، بدن شما می‌تواند خود را با کاهش تعداد مولکولهای اکسیژن در یک ارتفاع مشخص سازگار کند. این مراحل به‌عنوان وفق دادن (هم‌هوایی) یا عادت کردن شناخته می‌شود و عموماً 3-1 روز برای هر ارتفاعی وقت می‌گیرد. برای مثال اگر شما تا ارتفاع 3000 متری بالا بروید و چندین روز را در آن ارتفاع بمانید بدن شما به ارتفاع 3000 متری عادت می‌کند. اگر شما تا ارتفاع6500 متری بالا بروید بدن شما دوباره به آن ارتفاع عادت می‌کند.

** توجه داشته باشیم که رفتن و برگشتن به ارتفاعات بالا حتی ۵ و ۶ هزارمتری چنانچه در یک روز انجام شود و نیازی به شب مانی در ارتفاعات بالا نداشته باشدمشکلی ایجاد نمیکند، زیرا مشکل اصلی ما خواب در ارتفاعات است که عوارضی مانند : بدخوابی ، قطع و وصل تنفس ، خواب های آشفته و ابتلا به تورم مغزی و ریوی را ایجاد می نماید. این عوارض عمدتاً در هنگام شب اتفاق می افتد، زمانی که به دلیل خواب و از بین رفتن حرکات ارادی بدن، قطع و وصل تنفس پیش می آید که باعث کمبود اکسیژن و ایجاد تورم ریوی و مغزی می شود .

پیشگیری از بیماری ارتفاع: پیشگیری از بیماری ارتفاع به دو دسته تقسیم می شود: وفق دادن (هم‌هوایی) مناسب و داروهای پیشگیری کننده. 
چند راهنمایی جهت وفق دادن (هم‌هوایی) مناسب در ذیل آورده شده: اگر امکان آن هست، راهپیمایی را از ارتفاع کمتر از 3000 متری شروع کنید و بالا بروید. . در 24 ساعت اول از تلاش بیش از حد یا حرکت به سمت ارتفاعات بیشتر خودداری کنید. اگر به ارتفاعات بیش از 3000 متری می‌روید، در هر روز تنها 300 متر ارتفاع خود را افزایش دهید و در ازای هر1000 متر بالا رفتن یک روز استراحت کنید. به ارتفاع بالاتر بروید و در ارتفاع کمتر بخوابید. این روش بسیار زیاد توسط کوهنوردها استفاده می‌شود. شما می‌توانید در یک روز بیش از300 متر بالا بروید و برای خواب به ارتفاعات پائین‌تر برمی‌گردید. اگر علایم خفیف بیماری ارتفاع را دارید، بالاتر نروید تا زمانی که علایم کاهش یابد. ( بالا نروید قبل از اینکه علایم پایین بیاید.) اگر علایم افزایش یافت، پایین، پایین و پایین‌تر بروید. به خاطر داشته باشید که افراد مختلف با سرعتهای متفاوت به محیط عادت می‌کنند. قبل از اینکه به بالاتر صعود کنید از اینکه همه افراد گروه به محیط عادت کرده‌اند اطمینان حاصل کنید.
آب کافی به بدن برسانید. عادت کردن به محیط (هم‌هوایی با محیط) معمولاً با از دست دادن مایع همراه است. بنابراین شما باید مایع زیادی بنوشید تا آب کافی به بدن شما برسد (حداقل 4-3 لیتر در روز) ادرار باید فراوان و شفاف باشد. به خودتان سخت نگیرید: تلاش بیش از حد در بدو ورود به ارتفاعات نداشته باشید. فعالیتهای سبک در طول روز از خوابیدن بهتر است چرا که تنفس در طول خواب کاهش می‌یابد و علایم را وخیمتر می‌کند. 
از دخانیات و الکل و دیگر داروهای آرامبخش شامل باربیتوراتها، مسکن‌ها و قرصهای خواب اجتناب کنید. این آرامبخش‌ها تنفس را در طول خواب بیش از پیش کاهش می‌دهند و منجر به بدتر شدن علایم می شوند. تا زمانی که در ارتفاعات هستید، رژیم با کربوهیدرات بالا (بیش از 70% از کالری از کربوهیدراتها) داشته باشید. روند وفق دادن (هم‌هوایی) با آب‌رسانی ناکافی به بدن، تلاش بیش از حد و الکل و دیگر داروهای آرامبخش متوقف می شود.

داروهای پیش‌گیری کننده · دیاموکس (استازولامید): به شما اجازه می‌دهد تا سریع‌تر تنفس کنید. پس اکسیژن بیشتری را متابولیزه می‌کنید درنتیجه علایم که به علت اکسیژن‌رسانی ضعیف ایجاد شده به حداقل می‌رسد. این مورد بخصوص در شب که فعالیت تنفسی کاهش دارد مفید می‌باشد. از آنجا که برای تأثیرگذاری دیاموکس وقت لازم است توصیه می‌شود که 24 ساعت قبل از رفتن به ارتفاع مصرف شود و حداقل برای 5 روز در ارتفاعات بالاتر مصرف ادامه یابد.دوز پیشنهادی داروی مصرفی 250 میلی گرم هر 8 ساعت می باشد. اثرات جانبی ممکن عبارت از سوزش و مورمور لبها و نوک انگشتان ودفع ادرار بیشتر باشد. این اثرات جانبی احتمالاً در روزهای بعدی کاهش می‌یابند. اثرات جانبی با قطع دارو،‌از بین می‌روند. جهت راهنمایی با پزشک خود تماس بگیرید. از آنجا که دیاموکس یک سولفانامید است، افرادی که به سولفانامیدها حساسیت دارند نباید از دیاموکس استفاده کنند.

چند نکته بسیارمهم :
۱- هر سردردی به علت کوه گرفتگی نیست. بسیار اتفاق می افتد که بدون داشتن علائمی چون : تهوع،استفراغ،ضعف و خستگی دچار سردرد شده ایم .این سردرد اغلب در اثر کم آبی بدن ایجاد می شود و با نوشیدن مقداری آب درد از بین می رود. به یاد داشته باشیم که سر درد در اثر کوه گرفتگی معمولا در پیشانی ایجاد می شود. نوشیدن روزانه ۷-۶ لیتر آب درارتفاعات توصیه می شود.
۲- از مصرف : مشروبات الکلی،قرص های خواب آور،مسکن های مخدر اجتناب نمائید.
۳- چنانچه در موقع هم هوا شدن دچار تکرر ادرار نشده اید ، به احتمال زیاد به علت کم آبی بدن است ، نوشیدن آب را فراموش نکنید. به یاد داشته باشید که بدون ازدیاد ادرار هم هوا شدن مقدور نیست.

 

منابع : - http://www.anobanini.net

        - http://www.aftabir.com

        - http://www.hidoctor.ir